ΜΝΗΜΕΙΑ UNESCO ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Περιήγηση στα Παλαιοχριστιανικά & Βυζαντινά Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Θεσσαλονίκης (Ημέρα 1)
Τελευταία ενημέρωση: 31 Μαρ 2020
Τα μνημεία της Παλαιοχριστιανικής και Βυζαντινής περιόδου της Θεσσαλονίκης αποτελούν μέρος του καταλόγου παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO από το 1988 (βλ. “Τα παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης”, Ref: 456, Κριτήρια: I, II, IV). Στα δεκαπέντε (15) συνολικά σωζόμενα μνημεία της εποχής εκείνης – της πιο εκτενούς και αντιπροσωπευτικής περιόδου της ιστορικής πολιτισμικής ταυτότητας της Θεσσαλονίκης – περιλαμβάνονται πολλές εκκλησίες με τα ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες τους, το μοναδικό Βυζαντινό λουτρό της πόλης που διατηρήθηκε ως τις μέρες μας, τα αμυντικά τείχη (μήκους 4 χιλιομέτρων), καθώς και τα λοιπά οχυρωματικά έργα κατά μήκος των τειχών όπως το Επταπύργιο.
Όλα τα μνημεία του καταλόγου της UNESCO βρίσκονται διάσπαρτα εντός του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης και έχουν δημιουργηθεί μεταξύ του 4ου και του 15ου αιώνα μ.Χ., μιας περιόδου κατά την οποία η Θεσσαλονίκη έγινε το δεύτερο σημαντικότερο εμπορικό, καλλιτεχνικό και θρησκευτικό κέντρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μετά την Κωνσταντινούπολη.
Για την επίσκεψή σας στα μνημεία UNESCO της Θεσσαλονίκης ετοιμάσαμε ένα περιπατητικό δρομολόγιο, διαιρεμένο και προγραμματισμένο σε δύο μέρη – ένα για κάθε μια από τις δύο ημέρες που απαιτούνται για την ολοκλήρωσή του. Στο πρώτο μέρος που ακολουθεί, θα βρείτε όλες τις βασικές πληροφορίες για τα πρώτα επτά (7) μνημεία της 1ης ημέρας του δρομολογίου, πολλές φωτογραφίες, καθώς και έναν χρήσιμο χάρτη, ο οποίος θα σας βοηθήσει να ακολουθήσετε τη διαδρομή ευκολότερα. Και τα επτά μνημεία βρίσκονται στην καρδιά του ιστορικού κέντρου της πόλης και σε σχετικά μικρή απόσταση μεταξύ τους, κάνοντας την πρώτη διαδρομή – μήκους περί των 2,6 χιλιομέτρων – την ευκολότερη ανάμεσα στις δύο (βλ. “Διαδρομή Α”, η οποία απεικονίζεται στον χάρτη με την πορτοκαλί γραμμή).
Ανάλογα με τις ώρες και την ημέρα της επίσκεψής σας, ενδεχομένως να μην βρείτε όλα τα μνημεία ανοιχτά. Η Κρύπτη του Αγίου Δημητρίου και η Ροτόντα παραμένουν κλειστές κάθε Τρίτη, ενώ ο Ναός του Σωτήρα είναι κλειστός κάθε Κυριακή. Εάν είναι δυνατόν, αποφύγετε αυτές τις ημέρες ή επισκεφθείτε τα ανωτέρω μνημεία ξεχωριστά σε κάποια άλλη ημέρα (δείτε τις ώρες λειτουργίας όλων των μνημείων εδώ).
Μπορείτε να διαβάσετε για τα υπόλοιπα οκτώ (8) μνημεία του καταλόγου της UNESCO στο δεύτερο μέρος του άρθρου (Ημέρα 2).
ΧΑΡΤΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ
Οδηγίες χρήσης χάρτη:
Κατά μήκος της πορτοκαλί γραμμής, μπορείτε να δείτε τα μνημεία UNESCO της Θεσσαλονίκης, τα οποία περιλαμβάνονται στην πρώτη ημέρα του δρομολογίου (“Διαδρομή Α”). Η λευκή γραμμή αντιπροσωπεύει τα τείχη της πόλης. Κάντε κλικ σε οποιoδήποτε pin του χάρτη για να δείτε το όνομα του μνημείου στο συγκεκριμένο σημείο.
Για μια πιο λεπτομερή εικόνα, κάντε κλικ στο κουμπί “Δορυφόρος”. Για καλύτερη πλοήγηση στο κινητό σας τηλέφωνο, πατήστε το κουμπί στην επάνω δεξιά γωνία ώστε να εισέλθετε σε λειτουργία πλήρους οθόνης. Για να εισέλθετε στη λειτουργία Street View, χρησιμοποιήστε το κουμπί στην κάτω δεξιά γωνία (κρατήστε το πατημένο και σύρετέ το στο σημείο που επιθυμείτε).
Μπορείτε να διαβάσετε για τα μνημεία της δεύτερης ημέρας του δρομολογίου (μπλε γραμμή) εδώ.
1) ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Διεύθυνση: Αγίου Δημητρίου 83 > Google Maps
Ώρες λειτουργίας εκκλησίας: Καθημερινά 07:00-21:00
Ώρες λειτουργίας κρύπτης:
Δευτέρα, Τετάρτη & Πέμπτη: 08:00-15:00
Παρασκευή: 09:00-13:30 & 19:00-22:00 (Θεία λειτουργία)
Σαββατοκύριακα: 07:30-14:30
Κάθε Τρίτη η κρύπτη είναι κλειστή
Είσοδος: Ελεύθερη (εκκλησία και κρύπτη)
Τηλέφωνο: +30 231 027 0008
Διεύθυνση:
Αγίου Δημητρίου 83 > Google Maps
Ώρες λειτουργίας εκκλησίας:
Καθημερινά 07:00-21:00
Ώρες λειτουργίας κρύπτης:
Δευτέρα, Τετάρτη & Πέμπτη: 08:00-15:00
Παρασκευή: 09:00-13:30 & 19:00-22:00 (Θεία λειτουργία)
Σαββατοκύριακα: 07:30-14:30
Κάθε Τρίτη η κρύπτη είναι κλειστή
Είσοδος:
Ελεύθερη (εκκλησία και κρύπτη)
Τηλέφωνο:
+30 231 027 0008
- 83 Agiou Dimitriou Street
- +30 231 027 0008
- See on Google Maps
- Free entrance (Church and Crypt)
- Daily: 07:00-21:00 (Church only)
Crypt opening hours:
Mondays, Wednesdays & Thursdays: 08:00-15:00
Fridays: 09:00-13:30 and 19:00-22:00 (church Service)
Weekends: 07:30-14:30
On Tuesdays the crypt is closed
Ο ναός Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης είναι μια βυζαντινή πεντάκλιτη βασιλική, η οποία χτίστηκε στο πρώτο μισό του 7ου αιώνα μ.Χ. Είναι ο τρίτος και μεγαλύτερος ναός ο οποίος κατασκευάστηκε στον ίδιο χώρο αντικαθιστώντας μια παλαιότερη παλαιοχριστιανική τρίκλιτη βασιλική του 5ου αιώνα και ένα μικρό προσευχητήριο του 4ου αιώνα με το ίδιο όνομα. Πολλά από τα αρχιτεκτονικά στοιχεία και ψηφιδωτά της προηγούμενης βασιλικής, η οποία καταστράφηκε από πυρκαγιά, διατηρήθηκαν και ενσωματώθηκαν στην τελική εκκλησία.
Νωρίτερα, στον ίδιο χώρο, βρισκόταν ένα ρωμαϊκό λουτρό όπου σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση και την Αγιολογία, ο Δημήτριος από τη Θεσσαλονίκη έγινε μάρτυρας κατά τη διάρκεια των διώξεων του Διοκλητιανού (μερικοί μελετητές ωστόσο τον ταυτίζουν με τον Δημήτριο από το Σίρμιο). Για αιώνες, η Θεσσαλονίκη και ο ναός ήταν το κέντρο λατρείας του Αγίου, ενώ κάθε Οκτώβριο λάμβανε χώρα η γιορτή των Δημήτριων προς τιμήν του. Τα Δημήτρια αναβίωσαν το 1962 και εξακολουθούν να διοργανώνονται με τη μορφή πολλών πολιτιστικών εκδηλώσεων καθ ‘όλη τη διάρκεια του Οκτωβρίου. Για τους χριστιανούς της Θεσσαλονίκης, ο Άγιος Δημήτριος, από τα πρώτα χρόνια της λατρείας του και έως και σήμερα, θεωρείται ο πολιούχος (προστάτης) της πόλης, ενώ επισήμως γιορτάζεται από την Εκκλησία της Ελλάδος στις 26 Οκτωβρίου.
Μετά την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς, η βασιλική του Αγίου Δημητρίου (όπως και οι περισσότερες Βυζαντινές εκκλησίες της πόλης) μετατράπηκε σε τζαμί στα τέλη του 15ου αιώνα. Η επιστροφή του ναού στη χριστιανική λατρεία έγινε τέσσερις και πλέον αιώνες αργότερα, μετά την παράδοση της Θεσσαλονίκης στους Έλληνες από τον Ταχσίν Πασά, τον τελευταίο Οθωμανό διοικητή της πόλης, στις 26 Οκτωβρίου 1912 (την ημέρα κατά την οποία γιορτάζεται ο Άγιος Δημήτριος).
Το 1917, στη Μεγάλη Πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης, το μνημείο υπέστη σοβαρές ζημιές. Η ξύλινη οροφή, οι ανώτεροι τοίχοι, τα υπερώα και πολλά ψηφιδωτά και τοιχογραφίες του ναού καταστράφηκαν. Οι εργασίες αποκατάστασης που ακολούθησαν κράτησαν για δεκαετίες και η εκκλησία δεν λειτούργησε ξανά μέχρι το 1949. Η κρύπτη και τα ερείπια του ρωμαϊκού λουτρού, επί του οποίου χτίστηκε η εκκλησία, ανακαλύφθηκαν κατά τις αρχαιολογικές ανασκαφές που έγιναν στη διάρκεια των ανωτέρω εργασιών αποκατάστασης. Κατά την Οθωμανική περίοδο, η κρύπτη είχε γεμίσει με χώμα.
How to get there:
The church of Agios Dimitrios is the starting point of the first day of our recommended itinerary (Route A). It is located on number 83 of the namesake street, along the axis of Aristotelous Square, north of the archaeological site of the Roman Agora. You can easily reach the location on foot, given that you are in the center of the city, or by taking bus 23 (“Agiou Dimitriou” bus-stop).
Μέσα στην κρύπτη βρίσκεται ένα πηγάδι, το οποίο χρησιμοποιούταν ως πηγή αγιάσματος, καθώς και ένα μικρός ναός κοντά στην είσοδο. Ο τελευταίος πιθανώς ήταν το προσευχητήριο του 4ου αιώνα, το οποίο είχε χτιστεί στον ίδιο τόπο όπου μαρτύρησε ο Άγιος. Σήμερα, η κρύπτη φιλοξενεί μια μόνιμη έκθεση με διάφορα ευρήματα που ανακαλύφθηκαν στον χώρο. Η πρόσβαση στην κρύπτη γίνεται από σκάλες εντός της εκκλησίας, δίπλα στη νότια κολόνα του ιερού.
Τα ψηφιδωτά της εκκλησίας, τα οποία σώθηκαν από τη φωτιά του 1917, χρονολογούνται από τον 5ο έως τον 9ο αιώνα και θεωρούνται από τα σημαντικότερα έργα Παλαιοχριστιανικής και Βυζαντινής τέχνης. Βρίσκονται στις δύο κολόνες, αριστερά και δεξιά του ιερού, καθώς και πάνω από τα ανοίγματα μεταξύ του νάρθηκα και του κυρίως ναού. Ελάχιστες μόνο τοιχογραφίες σώθηκαν στο νότιο κλίτος και στον νάρθηκα. Τα περίτεχνα μαρμάρινα κιονόκρανα των κιονοστοιχιών (στα κλίτη, τα υπερώα, τον νάρθηκα και στα εξωτερικά ανοίγματα), πιθανότατα ανήκαν στην προηγούμενη, τρίκλιτη βασιλική ή σε άλλα ακόμη παλαιότερα ρωμαϊκά ή χριστιανικά κτήρια. Επαναχρησιμοποιήθηκαν στην τελική βασιλική του 7ου αιώνα και ξανά κατά την αποκατάστασή της μετά τη φωτιά του 1917.
Στα δυτικά του βόρειου κλίτους έχει σωθεί τμήμα του παλιού ρωμαϊκού λουτρού, το οποίο έχει ενσωματωθεί στον ναό ως εσωτερικό παρεκκλήσι. Σήμερα, φιλοξενεί το κενοτάφιο του Αγίου Δημητρίου. Μετά τη μετατροπή της εκκλησίας σε τζαμί, το παρεκκλήσι αυτό ήταν το μόνο μέρος του ναού όπου οι Χριστιανοί μπορούσαν να λατρεύουν τον Άγιό τους. Στη νοτιοανατολική γωνία του ναού βρίσκεται, επίσης, το εσωτερικό παρεκκλήσι του Αγίου Ευθυμίου, το οποίο χτίστηκε τον 13ο αιώνα και περιλαμβάνει τοιχογραφίες της Παλαιολόγειας τέχνης από τις αρχές του 14ου αιώνα. Στο βόρειο κλίτος της βασιλικής, τα λείψανα του Αγίου Δημητρίου φυλάσσονται μέσα σε ένα μαρμάρινο κιβώριο. Καθημερινά, εκατοντάδες επισκέπτες της εκκλησίας επισκέπτονται τον ναό ώστε να προσκυνήσουν τα λείψανα.
2) ΠΑΝΑΓΙΑ ΧΑΛΚΕΩΝ
Διεύθυνση: Διασταύρωση Εγνατίας και Χαλκέων – Αριστοτέλους > Google Maps
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 07:30-12:00 (έως 11:00 το Σάββατο) και κατά τη διάρκεια των Εσπερινών
Είσοδος: Ελεύθερη
Τηλέφωνο: +30 231 027 2910
Διεύθυνση:
Διασταύρωση Εγνατίας και Χαλκέων – Πλατεία Αριστοτέλους > Google Maps
Ώρες λειτουργίας:
Καθημερινά 07:30-12:00 (έως 11:00 το Σάββατο) και κατά τη διάρκεια των Εσπερινών
Είσοδος:
Ελεύθερη
Τηλέφωνο:
+30 231 027 2910
Ο ναός της Παναγίας Χαλκέων χτίστηκε στις αρχές του 11ου αιώνα, κατά την περίοδο της Μακεδονικής Δυναστείας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ακολουθεί τον τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδούς ναού με τρούλο και σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή στο μαρμάρινο ανώφλι της δυτικής εισόδου, ιδρύθηκε από τον Βυζαντινό αξιωματούχο “πρωτοσπαθάριο Χριστόφορο, κατεπάνω της Λομβαρδίας” το 1028 μ.Χ. Στον βόρειο τοίχο του ναού έχει εντοπιστεί ένας τάφος, ο οποίος πιθανότατα ανήκει στον ίδιο.
Το όνομα “Χαλκέων” προέρχεται από την τοποθεσία του ναού, στην οποία βρίσκονταν τα εργαστήρια των χαλκωματάδων, ενώ το αρχικό του όνομα ήταν πιθανότατα Θεοτόκος των Χαλκοπρατείων όπως και ο ομώνυμος ναός στην Κωνσταντινούπολη. Λόγω της κατασκευής της με βασικό υλικό τα κόκκινα εμφανή τούβλα ονομαζόταν, επίσης, “Κόκκινη Εκκλησία”.
Η επίδραση της Βυζαντινής πρωτεύουσας φαίνεται τόσο στην αρχιτεκτονική της Παναγίας Χαλκέων όσο και στις τοιχογραφίες της. Οι αρκετά κομψές και περίτεχνες όψεις της είναι διαμορφωμένες με πολλές καμάρες, μοτίβα από τούβλα και τρεις τρούλους (ο κύριος στο κέντρο του ναού και δύο μικρότεροι πάνω από τον νάρθηκα), ενώ στο μέσο του ύψους το κτήριο περιβάλλεται από μια μαρμάρινη κορνίζα. Στο εσωτερικό, η μαρμάρινη διακόσμηση του ναού αποτελείται από το ανώφλι του νάρθηκα, καθώς και από τα τέσσερα κιονόκρανα στις κολόνες επί των οποίων στηρίζεται ο κεντρικός τρούλος. Οι σωζόμενες τοιχογραφίες χρονολογούνται στην ίδια περίοδο με την ανέγερση του ναού, ενώ ορισμένες από αυτές, στον χώρο του κυρίως ναού, χρονολογούνται από την Παλαιολόγεια εποχή (14ος αιώνας).
Η Παναγία Χαλκέων μετατράπηκε σε τζαμί το 1430 (με το όνομα Καζαντζηλάρ Τζαμί) και παρέμεινε με αυτήν τη χρήση έως το 1912. Τόσο στον ίδιο τον ναό όσο και στις τοιχογραφίες του έγιναν εργασίες αποκατάστασης τον 20ο αιώνα λόγω των φθορών που είχαν υποστεί από σεισμούς.
How to get there:
From the church of Agios Dimitrios, walk south-west, along the axis of Aristotelous Square. Just before you reach Egnatias Street turn right and walk towards Chalkeon Street where you will find the entrance to the church’s courtyard. The total walking distance is approximately 600m. Independently of our recommended itinerary, you can get there easily by foot, from the center of the city, or by any of the several buses that pass from the adjacent “Alcazar” bus stop on Egnatias Street.
3) ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΑΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΟΥ
Διεύθυνση: Αγίας Σοφίας 54 > Google Maps
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 07:30-12:00 και κατά τη διάρκεια των Εσπερινών
Είσοδος: Ελεύθερη
Τηλέφωνο: +30 231 027 2820
Διεύθυνση:
Αγίας Σοφίας 54 > Google Maps
Ώρες λειτουργίας:
Καθημερινά 07:30-12:00 και κατά τη διάρκεια των Εσπερινών
Είσοδος:
Ελεύθερη
Τηλέφωνο:
+30 231 027 2820
Ο ναός της Παναγίας Αχειροποιήτου είναι μια Παλαιοχριστιανική τρίκλιτη βασιλική με ξύλινη στέγη, η οποία κατασκευάστηκε μεταξύ του 450-475 μ.Χ. Από την εποχή εκείνη διατηρεί την αρχική της μορφή και τα αρχιτεκτονικά της στοιχεία χωρίς σημαντικές αλλαγές αποτελώντας ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά και σπάνια παραδείγματα Παλαιοχριστιανικής αρχιτεκτονικής. Το σημερινό της όνομα είναι αναφορά σε μια θεωρούμενη θαυματουργή (μη χειροποίητη) εικόνα της Παναγίας, η οποία λατρευόταν εντός του ναού (πιστευόταν ότι η εικόνα ήταν έργο αγγέλων), ενώ πριν από τον 14ο αιώνα ήταν γνωστή ως ο Μεγάλος Ναός της Θεοτόκου.
Ομοίως με τον ναό του Αγίου Δημητρίου, η Αχειροποίητος χτίστηκε στα ερείπια ενός Ρωμαϊκού λουτρού (μέρος του ψηφιδωτού δαπέδου του λουτρού έχει αποκαλυφθεί κάτω από το βόρειο κλίτος). Η νότια πλευρά του ναού βρισκόταν πιθανότατα ακριβώς μπροστά στον κεντρικό δρόμο της πόλης, τη ρωμαϊκή “Via Regia” ή, όπως ονομαζόταν αργότερα από τους Βυζαντινούς, τη “Λεωφόρο” (κατά μήκος της σημερινής οδού Εγνατίας). Σήμερα, στη νότια είσοδο της Αχειροποιήτου στέκει ένα πρόπυλο, καθώς και μία κτηριακή προσθήκη (ανακατασκευασμένη), η οποία πιθανότατα χρησιμοποιούταν ως βαπτιστήριο. Εσωτερικά, στο ανατολικό άκρο του βόρειου κλίτους βρίσκεται, επίσης, το εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης από τη Μεσοβυζαντινή περίοδο.
Το εσωτερικό του ναού είναι διαμορφωμένο με πολλά περίτεχνα αρχιτεκτονικά στοιχεία, μωσαϊκά και τοιχογραφίες. Τα εντυπωσιακά μαρμάρινα Θεοδοσιανά κιονόκρανα των κιονοστοιχιών αποδίδονται σε καλλιτέχνες από την Κωνσταντινούπολη. Τα ψηφιδωτά της Αχειροποιήτου, αποδίδονται σε τοπικούς καλλιτέχνες και απεικονίζουν διακοσμητικά και αλληγορικά μοτίβα σχετιζόμενα με τη χριστιανική πίστη και αντίστοιχους συμβολισμούς της εποχής. Χρονολογούνται στον 5ο αιώνα και θεωρούνται μοναδικά παραδείγματα της Παλαιοχριστιανικής Τέχνης. Τα περισσότερα από αυτά βρίσκονται στις καμάρες κατά μήκος των κιονοστοιχιών στο ισόγειο, στο νότιο υπερώο και στο τρίβηλο ανάμεσα στον νάρθηκα και τον κυρίως ναό. Εκτός από τα δύο υπερώα πάνω από το νότιο και βόρειο κλίτος, υπήρχε επίσης και ένα τρίτο υπερώο στη δυτική πλευρά, το οποίο ωστόσο δεν έχει διασωθεί. Η ξύλινη οροφή του κτηρίου έχει ανακατασκευαστεί στη σύγχρονη εποχή, ενώ αρχικά το κεντρικό κλίτος ήταν υψηλότερο από ό,τι σήμερα με πολλά παράθυρα, τα οποία επέτρεπαν να εισέλθει περισσότερο φως εντός του ναού.
Μετά την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς το 1430, η Αχειροποίητος ήταν η πρώτη εκκλησία που μετατράπηκε σε τζαμί. Στην όγδοη κολόνα του βόρειου κλίτους υπάρχει μια επιγραφή με αναφορά στην κατάκτηση της πόλης από τον σουλτάνο Μουράτ Β’. Ήταν το κύριο τζαμί της Θεσσαλονίκης καθ ‘όλη τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου και διατήρησε αυτήν τη χρήση μέχρι το 1912. Κατά τη μετατροπή του σε τζαμί κατασκευάστηκε ένας μιναρές δίπλα στον ναό και όσες τοιχογραφίες (νωπογραφίες του 13ου αιώνα) απεικόνιζαν μορφές των Αγίων, σφυρηλατήθηκαν και καλύφθηκαν με επίχρισμα. Οι τοιχογραφίες που διασώθηκαν βρίσκονται πάνω από την κιονοστοιχία του νότιου κλίτους, κοντά στη νότια είσοδο του ναού.
How to get there:
From Panagia Chalkeon, walk east for 400m on Egnatias Street. At the junction with Agias Sofias Street turn left and walk north for another 80m. Independently of our recommended itinerary you can get there easily by foot, from the center of the city, or by any bus that passes from the adjacent “Agia Sofia” bus-stop on Egnatias Street.
4) ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ
Διεύθυνση: Πλατεία Αγίας Σοφίας > Google Maps
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 08:00-20:00
Είσοδος: Ελεύθερη
Τηλέφωνο: +30 231 027 0253
Διεύθυνση:
Πλατεία Αγίας Σοφίας > Google Maps
Ώρες λειτουργίας:
Καθημερινά 08:00-20:00
Είσοδος:
Ελεύθερη
Τηλέφωνο:
+30 231 027 0253
Ο Καθεδρικός Ναός της του Θεού Σοφίας, ή απλά η “Αγία Σοφία”, είναι μια από τις παλαιότερες, μεγαλύτερες και σημαντικότερες Βυζαντινές εκκλησίες της Θεσσαλονίκης. Ομοίως με τους ναούς του Αγίου Δημητρίου και της Παναγίας Αχειροποιήτου, χτίστηκε στη θέση λουτρών της ρωμαϊκής περιόδου. Η αρχιτεκτονική της Αγίας Σοφίας ακολουθεί τον μεταβατικό τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδούς ναού με περίστωο και τρούλο, ο οποίος προέκυψε από τον μετασχηματισμό του τύπου βασιλική με τρούλο. Χτίστηκε στα τέλη του 7ου ή του 8ου αιώνα μ.Χ., αντικαθιστώντας μια παλαιότερη Παλαιοχριστιανική πεντάκλιτη βασιλική του 5ου αιώνα μετά την καταστροφή της (πιθανότατα από σεισμό) μεταξύ του 620-630 μ.Χ.
Έως και σήμερα, ο ναός διατηρεί τον τιμητικό τίτλο του καθεδρικού ναού της πόλης, έναν τίτλο τον οποίο κατείχε από τα μέσα του 13ου αιώνα και μέχρι τη μετατροπή του σε τζαμί από τους Οθωμανούς το 1523/24. Ο πυργίσκος στη βορειοδυτική γωνία του ναού, στον οποίο περιλαμβάνονται οι εσωτερικές σκάλες προς το υπερώο, αποτελεί οθωμανική προσθήκη, ενώ ο μιναρές, ο οποίος είχε προστεθεί στη νοτιοδυτική γωνία, δεν σώθηκε. Στη δυτική πλευρά του ναού υπήρχε, επίσης, ένα προστώο το οποίο κατεδαφίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα.
Το όνομα, η τυπολογία και ο τίτλος της Αγίας Σοφίας ως ο καθεδρικός ναός της πόλης, αποτελούν αναφορές στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης. Το εσωτερικό του ναού είναι διακοσμημένο με περίτεχνα ψηφιδωτά, τα οποία δημιουργήθηκαν μεταξύ του 8ου και του 12ου αιώνα και θεωρούνται από τα σπουδαιότερα έργα Βυζαντινής τέχνης. Καθότι η εικονομαχία ήταν κυρίαρχη όταν χτίστηκε ο ναός, τα πρώτα ψηφιδωτά (τα οποία χρονολογούνται στον 8ο αιώνα), απεικονίζουν μόνο διακοσμητικά μοτίβα, ενώ αυτά που δημιουργήθηκαν μετά την επικράτηση της εικονολατρίας έχουν ως θέμα την Ανάληψη του Κυρίου (9ος αιώνας) και την Παναγία Βρεφοκρατούσα (11-12ος αιώνας). Ειδικότερα το μωσαϊκό της Ανάληψης, το οποίο διακοσμεί τον τρούλο, θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της Μακεδονικής περιόδου της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Οι ελάχιστες σωζόμενες Βυζαντινές τοιχογραφίες του ναού είναι έργα του 11ου αιώνα και βρίσκονται στα τόξα των παραθύρων του νάρθηκα. Οι υπόλοιπες διακοσμητικές τοιχογραφίες, οι οποίες καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος του εσωτερικού, δημιουργήθηκαν μετά τις ζημιές που υπέστη το μνημείο από τη φωτιά του 1890 και όσο ο χώρος λειτουργούσε ακόμα σαν τζαμί.
Τα εκλεπτυσμένα μαρμάρινα κιονόκρανα της βόρειας κιονοστοιχίας (δύο εκ των οποίων σε σχήμα ανεμιζόμενων φύλλων ακάνθου και ένα σε σχήμα καλαθιού) πιθανότατα σώθηκαν και επαναχρησιμοποιήθηκαν από την παλαιότερη εκκλησία του 5ου αιώνα, η οποία βρισκόταν στον ίδιο χώρο. Τα αντίστοιχα κιονόκρανα στη νότια κιονοστοιχία και στα υπερώα του ναού ανακατασκευάστηκαν με γύψο μετά τις ζημιές που υπέστησαν στη φωτιά του 1890. Στο εξωτερικό του ναού, εντοπίζονται γλυπτικά διακοσμητικά στοιχεία στις κολόνες των παραθύρων της βόρειας όψης του ναού, καθώς και στις κολόνες και στα τοξωτά ανώφλια των εισόδων της δυτικής και νότιας όψης.
How to get there:
From Panagia Acheiropoietos, walk south for approximately 250m on Agias Sofias Street until you reach the namesake square. Independently of our recommended itinerary, you can get there easily by foot, from the center of the city, or by any bus that passes from the adjacent “Agia Sofia” bus-stops on Egnatias Street or Tsimiski Street.
5) ΤΑ ΜΩΣΑΪΚΑ ΤΗΣ ΡΟΤΟΝΤΑΣ
Διεύθυνση: Πλατεία Αγίου Γεωργίου > Google Maps
Ώρες λειτουργίας: Τετάρτη με Δευτέρα 08:30-15:30 (Τρίτη κλειστά)
Είσοδος: 3€
Τηλέφωνο: +30 231 020 4868, +30 231 020 9545
Διεύθυνση:
Πλατεία Αγίου Γεωργίου > Google Maps
Ώρες λειτουργίας:
Τετάρτη με Δευτέρα 08:30-15:30 (Τρίτη κλειστά)
Είσοδος:
3€
Τηλέφωνο:
+30 231 020 4868, +30 231 020 9545
Η Ροτόντα της Θεσσαλονίκης, το σημαντικότερο ίσως μνημείο της πόλης, είναι ένα μνημειακό Ρωμαϊκό οικοδόμημα των αρχών του 4ου αιώνα μ.Χ. Παρά το γεγονός ότι ανήκει στη Ρωμαϊκή περίοδο, περιλαμβάνεται στα “Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά Μνημεία της Θεσσαλονίκης” του καταλόγου της UNESCO λόγω της σημασίας του στον Βυζαντινό κόσμο μετά τη μετατροπή του σε χριστιανική εκκλησία και, κυρίως, λόγω των λαμπρών παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών του.
Η κατασκευή της Ροτόντα ξεκίνησε πιθανότατα με διαταγή του αυτοκράτορα Γαλέριου κατά την περίοδο της τετραρχίας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μετά το θάνατό του, το 311 μ.Χ., το έργο συνεχίστηκε από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο. Ο αρχικός σκοπός της Ροτόντας ήταν πιθανότατα να χρησιμοποιηθεί ως ειδωλολατρικός ναός ή ως μαυσωλείο. Ο βασικός του όγκος είναι κυλινδρικού σχήματος με τρούλο, αντίστοιχης μορφολογίας με το Πάνθεον της Ρώμης. Στο κέντρο του τρούλου, όπως και στο Πάνθεον, υπήρχε μια οπή, η οποία καλύφθηκε μετά τη μετατροπή του οικοδομήματος σε εκκλησία.
Το κέντρο της Ροτόντας βρισκόταν στον άξονα της πομπικής οδού, η οποία συνέδεε τη νότια είσοδό του μνημείου με τη θριαμβική αψίδα και τα ανάκτορα του Γαλερίου. Η διάμετρος της Ροτόντας ανέρχεται στα 24,50 μέτρα και το ύψος της στα 29,80, ενώ το κυλινδρικό της τοίχωμα φτάνει στο αξιοσημείωτο πλάτος των 6,30 μέτρων εντός του οποίου έχουμν διαμορφωθεί οκτώ εσοχές με κυλινδρικούς θόλους εσωτερικά. Άνωθεν αυτών, υπάρχουν οκτώ μεγάλα τοξωτά παράθυρα και οκτώ μικρότερα περιμετρικά της βάσης του τρούλου. Τα τείχη της Ροτόντας κατασκευάστηκαν με θραυστούς λίθους και τούβλα, ενώ τα τόξα, οι θόλοι και ο κεντρικός τρούλος κατασκευάστηκαν αποκλειστικά με τούβλα (σε αντίθεση με τον τρούλο του Πάνθεον, ο οποίος είναι κατασκευασμένος από ρωμαϊκό σκυρόδεμα).
Η Ροτόντα μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό στα τέλη του 4ου αιώνα ή αργότερα (το πιθανότερο είναι πως η μετατροπή της διατάχθηκε από τον Θεοδόσιο μεταξύ του 379-395μ.Χ.). Οι τροποποιήσεις που έγιναν στο κτήριο για τη χρήση του ως εκκλησία, περιελάμβαναν:
- την προσθήκη ενός ιερού στην ανατολική πλευρά (για το οποίο απαιτήθηκε η κατεδάφιση της ανατολικής εσοχής και μέρος του τοίχου άνωθεν αυτής),
- την προσθήκη ενός εξωτερικού περιμετρικού κλειστού διαδρόμου πλάτους 8 μέτρων (ο οποίος επικοινωνούσε με το εσωτερικό της Ροτόντας με ανοίγματα στις εσοχές του κυλινδρικού της τοιχώματος),
- τη διαμόρφωση μιας νέα εισόδου με νάρθηκα στη δυτική πλευρά και
- την κατασκευή ενός πρόπυλου με δύο παρεκκλήσια στην αρχική νότια είσοδο.
Εκτός από το ιερό και τη δυτική είσοδο, καμία από τις παραπάνω μετατροπές και προσθήκες δεν έχει σωθεί. Η κατασκευή του ιερού, ωστόσο, επηρέασε αρνητικά την αντοχή του κτίσματος. Κατά τη διάρκεια των μεγάλων σεισμών, οι οποίοι έπληξαν την πόλη στις αρχές του 7ου αιώνα, μέρος του ιερού, του κυλινδρικού τοίχου και του τρούλου στην ανατολική πλευρά κατέρρευσε προκαλώντας ταυτόχρονα και την απώλεια όσων ψηφιδωτών βρίσκονταν στα τμήματα που καταστράφηκαν. Το δομικό μέρος του μνημείου επισκευάστηκε και ενισχύθηκε με δύο εξωτερικές αντηρίδες.
Τα περίτεχνα ψηφιδωτά στον τρούλο, στους κυλινδρικούς θόλους των εσοχών και στα μικρά τοξωτά ανοίγματα στη βάση του τρούλου δημιουργήθηκαν κατά τη μετατροπή της Ροτόντας σε χριστιανικό ναό. Θεωρούνται από τα σπουδαιότερα και παλαιότερα επίτοιχα ψηφιδωτά που έχουν σωθεί έως τις μέρες μας. Τα ψηφιδωτά του τρούλου χωρίζονται σε τρεις ζώνες. Στη κατώτερη ζώνη, και η πιο καλά διατηρημένη, απεικονίζονται δεκαπέντε (15) πρόσωπα σε στάση προσευχής με τα χέρια τους υψωμένα μπροστά από ελληνορωμαϊκές αρχιτεκτονικές συνθέσεις. Στη μεσαία ζώνη, σχεδόν εξ ολοκλήρου κατεστραμμένη, πιθανολογείται πως υπήρχαν μορφές Αγγέλων ή οι Δώδεκα Απόστολοι. Στην τελευταία ζώνη, στην κορυφή του τρούλου (όπου και αρχικά βρισκόταν η κεντρική οπή), υπήρχε μια σκηνή θεοφανείας. Από αυτήν τη σκηνή σώζονται μόνο τα φτερά και τα τρία από τα τέσσερα κεφάλια των Αγγέλων, μαζί με ορισμένα διακοσμητικά φυτικά μοτίβα διατεταγμένα σε κύκλους.
Τα υπόλοιπα ψηφιδωτά της Ροτόντας, τα οποία σώζονται σε τρεις από τους θόλους των εσοχών και σε τέσσερα από τα τοξωτά ανοίγματα, είναι κυρίως διακοσμητικά με γεωμετρικά σχήματα συνδυασμένα με άνθη, καρπούς, φύλλα και πτηνά. Η τοιχογραφία με τη σκηνή της Ανάληψης του Κυρίου στην αψίδα του ιερού δημιουργήθηκε τον 9ο αιώνα, αντικαθιστώντας πιθανότατα ένα παλαιότερο κατεστραμμένο μωσαϊκό. Στην ανατολική πλευρά του τρούλου, στο κατεστραμμένο τμήμα από τον σεισμό του 7ου αιώνα, αντί μωσαϊκού υπάρχει η τοιχογραφία του Ιταλού καλλιτέχνη Rossi. Αποτελεί έργο του 1889 και μιμείται το ύφος των υπόλοιπων μωσαϊκών.
Η Ροτόντα λειτούργησε ως χριστιανική εκκλησία για σχεδόν 1.200 χρόνια μέχρι που μετατράπηκε σε τζαμί το 1590/91. Νωρίτερα, μετά τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας της Θεσσαλονίκης σε τζαμί το 1523/24, η Ροτόντα είχε πάρει προσωρινά τη θέση του καθεδρικού ναού της πόλης. Μετά και τη μετατροπή της Ροτόντας σε τζαμί, κατασκευάστηκε ένας μιναρές στα νοτιοδυτικά του μνημείου. Είναι ο μοναδικός μιναρές της Θεσσαλονίκης, ο οποίος σώζεται έως και σήμερα. Άλλες Οθωμανικές προσθήκες στη Ροτόντα, οι οποίες διατηρήθηκαν, είναι τα στεγασμένες είσοδοι και οι μαρμάρινες διακοσμήσεις στη νότια και στη δυτική πλευρά, καθώς και μία κρήνη στον προαύλιο χώρο. Στον εξωτερικό χώρο, ανατολικά του ιερού, σώζεται επίσης μία Οθωμανική ταφική περιοχή.
Όταν η Οθωμανική κυριαρχία στη Θεσσαλονίκη τελείωσε το 1912, η Ροτόντα λειτούργησε ξανά ως χριστιανική εκκλησία για δύο μόνο χρόνια με το όνομα Άγιος Γεώργιος. Ένα όνομα το οποίο πήρε από την παρακείμενη ομώνυμη εκκλησία στα δυτικά της. Σήμερα, η Ροτόντα είναι ένα ιστορικό μνημείο ανοιχτό σε όλους, ενώ χρησιμοποιείται ως εκκλησία σε ελάχιστες μόνο περιπτώσεις κατά τη διάρκεια του έτους.
How to get there:
From the back side (east view) of Agia Sofia, walk east for 320m on Alexandrou Svolou Street. At the junction with Dimitriou Gounari pedestrian street, turn left and you will see the Rotunda at 300m in front you across Egnatias Street. Its entrance is accessed by Agiou Georgiou Street, on the west side of the monument. Independently of our recommended itinerary, you can get there easily by foot, from the center of the city, or by any bus that passes from the adjacent “Iasonidou” or “Kamara” bus-stops on Egnatias Street, or “Panepistimio” bus-stop on Ethnikis Aminis Street.
6) ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΑ
Διεύθυνση: Διασταύρωση Ιασωνίδου με Αρριανού > Google Maps
Ώρες λειτουργίας:
Δευτέρα με Πέμπτη: 08:00-13:00 και 17:30-19:00
Παρασκευή: 08:30-13:00 και 19:00-22:45 (Θεία Λειτουργία στις 20:00)
Σάββατο: 08:00-13:00
Κυριακή: 07:00-12:00 (Θεία Λειτουργία στις 07:30)
Είσοδος: Ελεύθερη
Τηλέφωνο: +30 231 020 4150
Διεύθυνση:
Διασταύρωση Ιασωνίδου με Αρριανού > Google Maps
Ώρες λειτουργίας:
Δευτέρα με Πέμπτη: 08:00-13:00 και 17:30-19:00
Παρασκευή: 08:30-13:00 και 19:00-22:45 (Θεία Λειτουργία στις 20:00)
Σάββατο: 08:00-13:00
Κυριακή: 07:00-12:00 (Θεία Λειτουργία στις 07:30)
Είσοδος:
Ελεύθερη
Τηλέφωνο:
+30 231 020 4150
Ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα κτίστηκε στο τέλος του 13ου με αρχές του 14ου αιώνα και αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της Βυζαντινής ναοδομίας κατά την περιόδο των Παλαιολόγων. Η αρχιτεκτονική του ακολουθεί τον τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού, με τρούλο, νάρθηκα, περίστωο και δυο παρεκκλήσια στην ανατολική πλευρά, αριστερά και δεξιά του ιερού. Εκτός από τον κεντρικό κύριο τρούλο και τον τρούλο του νάρθηκα, ο ναός διέθετε στην αρχική του μορφή επιπλέον τρούλους πάνω από τον νάρθηκα και το περίστωο.
Ήταν πιθανότατα το Καθολικό (η κύρια εκκλησία) μιας Βυζαντινής μονής. Οι λίγες Βυζαντινές τοιχογραφίες, οι οποίες σώζονται έως και σήμερα, δημιουργήθηκαν στην περίοδο ανέγερσης της εκκλησίας και ανήκουν στην Παλαιολόγεια τέχνη. Οι κίονες, στους οποίους στηρίζεται ο κύριος τρούλος, καθώς και τα κιονόκρανά τους, ανήκαν σε παλαιότερα κτίσματα.
Ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί τον 16ο αιώνα με το όνομα Ισακιγιέ Τζαμί (το Τζαμί του Ισαάκ). Ονομάστηκε Άγιος Παντελεήμονας μετά το 1912 όταν ο ναός επέστρεψε στη χριστιανική θρησκεία. Κατά τη μετατροπή του σε τζαμί προστέθηκε στον περίβολο του ναού ένας μιναρές και ένα μαρμάρινο σιντριβάνι. Από τον μιναρέ σώζεται μόνο η βάση. Στις αρχές του 20ου αιώνα, κατά τη διάρκεια επεμβάσεων από τους Οθωμανούς, το περίστωο, μέρος του νάρθηκα και οι τρούλοι τους, κατεδαφίστηκαν. Τα εσωτερικά παρεκκλήσια στην ανατολική πλευρά, ωστόσο, διατηρήθηκαν ως ανοιχτοί πλέον εξωτερικοί χώροι. Οι τοιχογραφίες στον νάρθηκα ανήκουν επίσης στην ίδια περίοδο (20ος αιώνας).
How to get there:
From the Rotunda walk west for 100m on Patriarchou Ioakim Street until you reach Iasonidou Street. Independently of our recommended itinerary, you can get there easily by foot, from the center of the city, or by any bus that passes from the adjacent “Iasonidou” bus-stop on Egnatias Street.
7) ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΑ
Διεύθυνση: Εγνατίας 140 > Google Maps
Ώρες λειτουργίας:
Δευτέρα με Σάββατο: 09:00-13:00 και 15:00-17:00
Τέλεση Θείας Λειτουργίας κάθε Πέμπτη 07:30-09:00
Κυριακή: Κλειστά
Είσοδος: Ελεύθερη
Τηλέφωνο: +30 231 022 3009
Διεύθυνση:
Εγνατίας 140 > Google Maps
Ώρες λειτουργίας:
Δευτέρα με Σάββατο: 09:00-13:00 και 15:00-17:00
Τέλεση Θείας Λειτουργίας κάθε Πέμπτη 07:30-09:00
Κυριακή: Κλειστά
Είσοδος:
Ελεύθερη
Τηλέφωνο:
+30 231 022 3009
Ο ναός του Σωτήρα (ή ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρα) αποτελεί Βυζαντινό παρεκκλήσι του 14ου αιώνα, το οποίο χτίστηκε σύμφωνα με τον σπάνιο τύπο του τετράκογχου ναού με τρούλο. Αρχικά, ήταν αφιερωμένος στην Παναγία και χρησιμοποιούταν πιθανότατα ως ταφικό παρεκκλήσι κάποιας μονής. Κατά την αποκατάστασή του, μετά τον σεισμό του 1978, ανακαλύφθηκαν αρκετοί τάφοι κάτω από το δάπεδο του ναού, καθώς και γύρω από αυτόν. Η τοιχογραφία στον τρούλο, η οποία χρονολογείται στην ίδια περίοδο με την ανέγερση του κτίσματος (1350-1370μ.Χ.), ανακαλύφθηκε μετά από εργασίες αποκατάστασης και ανήκει στην Παλαιολόγεια τέχνη.
Ο νάρθηκας στη δυτική πλευρά του παρεκκλησίου κατασκευάστηκε το 1936 αντικαθιστώντας μια παλαιότερη δομή. Ο ναός ήταν ένας από τους λίγους που δεν μετατράπηκε σε τζαμί κατά την Οθωμανική περίοδο της πόλης (πιθανότατα λόγω του μικρού του μεγέθους και επειδή με την πάροδο πολλών ετών είχε ενσωματωθεί στον προαύλιο χώρο μιας κατοικίας στην χριστιανική γειτονιά της Παναγούδας).
How to get there:
From the church of Agios Panteleimon, walk down (south-east) on Iasonidou Street east for 100m until the junction with Egnatias Street. The Church of the Savior is located just across the street. Independently of our recommended itinerary, you can get there easily by foot, from the center of the city, or by any bus that passes from the adjacent “Iasonidou” bus-stop on Egnatias Street.
